Turkish-HOWTO G�rkem �etin, gorkem@gelecek.com.tr v1.0, 21 September 1999 Bu belge, Linux i�letim sistemi alt�ndaki T�rk�e sorunlar�na ��z�m getirmek amac�yla, mevcut T�rk�e deste�inin nas�l kullan�labilece�ini anlat�yor. ______________________________________________________________________ Table of Contents 1. Giri� 1.1 S�r�m de�i�iklikleri 2. HOWTO belgeleri 2.1 T�m HOWTO belgelerini nerede bulabilirim? 2.1.1 T�rk�e-NASIL belgeleri 2.1.1.1 Di�er T�rk�e kaynaklar 3. Klavye ayarlar� 3.1 Klavye tu� tak�m� y�klenmesi 3.2 Bu tu�tak�mlar�n� nerede bulabilirim? 4. Metin ekran (konsol) yaz�tiplerinin y�klenmesi 4.1 Son d�zeltmeler 5. �e�itli uygulamalarda T�rk�e kullan�m� 5.1 Pine 5.2 Netscape 5.3 KDE alt�nda T�rk�e 5.4 kvt 5.5 GNOME alt�nda T�rk�e 6. Zaman dilimi ayarlar� 7. X Window deste�i 7.1 X Window T�rk�e yaz�tiplerinin y�klenmesi 7.2 X Window alt�nda T�rk�e klavye kullan�lmas� 8. Yap�lacaklar ______________________________________________________________________ 1. Giri� Bu belge, Linux ve baz� �zel durumlarda UNIX i�letim sisteminde T�rk�e kullanabilmek i�in gereken eklemeler hakk�nda okuyucuyu bilgilendirmek i�in yaz�ld�. T�rk�e'ye ait olan latin5, bir ba�ka ad�yla ISO8859-9 standard�n�n, Amerika ve baz� Avrupa �lkelerince kullan�lan latin1 standard� ile ayn� olmamas� nedeniyle sadece Linux de�il, hemen hemen t�m i�letim sistemlerinde bu sorunu fazlas�yla ya��yor olmal�s�n�z. �leride ele al�nacak konular ile bu s�k�nt�lar�n pek �o�unu atlataca��n�z� �mit ediyorum. E�er metin ekranda, X Window alt�nda T�rk�e yazam�yor ve okuyam�yorsan�z, pine ve Netscape gibi uygulamalarda T�rk�e karakterleri g�remiyorsan�z bizi izlemeye devam edin. Bu belgedeki ��z�m denemelerimi Red Hat Linux ile yapt�m. �al��mayan, eksik bilgi i�eren ya da eklenmesinde fayda g�rd���n�z bir b�l�m g�rd���n�zde gorkem@gelecek.com.tr adresine bir ileti yollaman�z yeterlidir. �zellikle di�er Linux da��t�mlar�nda yap�lacak i�lemler farkl� olabilir, bu nedenle �e�itli Linux da��t�mlar�nda kar��la�t���n�z ��z�mleri bana g�nderebilirsiniz. 1.1. S�r�m de�i�iklikleri S�r�m 1.0 : Turkish-HOWTO'nun yaz�lmas�. Hala belirli alanlarda T�rk�e sorunlar� ya�ad���mdan dolay� bu belgenin 1.0 s�r�mde kalmayaca��n� �mit ediyorum. Dosya, birtak�m alanlarda eksiklikler i�erebilir. Burada g�rmek istedi�iniz ne varsa bana bir ileti g�nderin. T�m mektuplar�n�za cevap vermeye �al��aca��m. 2. HOWTO belgeleri Linux'un HOWTO belgeleri, Linux merakl�lar� taraf�ndan biraraya getirilmi� ve hepsi belirli bir konuyu ele alan inceleme yaz�lar�ndan olu�uyor. Hem teorik, hem de pratik ��z�mler i�eren bu belgeleri t�m Linux kullan�c�lar�n�n okumalar�n� tavsiye ederim. 2.1. T�m HOWTO belgelerini nerede bulabilirim? � Da��t�mla birlikte : E�er �al���r durumda bir Linux da��t�m�n�z varsa, baz� durumlarda g�ncelli�ini k�smen yitirmi�, ancak de�erli bilgiler i�eren belgelere /usr/doc dizininden eri�ebilirsiniz. Buradaki HOWTO dizini alt�nda ise tahmin edebilece�iniz gibi HOWTO belgelerini bulabilirsiniz. � E�er HOWTO belgelerini kurmam��san�z, ya da elinizde bir Linux da��t�m� yoksa en yak�n sunsite ar�ivinden de bu belgeleri alman�z m�mk�n: www.metu.edu.tr/ldp/HOWTO <www.metu.edu.tr/ldp/HOWTO> 2.1.1. T�rk�e-NASIL belgeleri Baz� HOWTO belgelerinin �evrilmesi sonucu olu�turulan T�rk�e Linux- NASIL sayfalar�na www.linux.org.tr <http://www.linux.org.tr> adresinden ula�abilirsiniz. 2.1.1.1. Di�er T�rk�e kaynaklar � T�rkiye Linux Kullan�c�lar� Grubu, www.linux.org.tr <http://www.linux.org.tr> � Gelecek Bili�im ve �leti�im A.�, www.gelecek.com.tr <http://www.gelecek.com.tr> Haber �bekleri : � news.pcmagazine.com.tr (pcmag.linux) � news.istanbul.edu.tr (tr.bilgisayar.isl-sistemleri.linux) Kitaplar : T�rkiye'de Linux ile ilgili ��km�� t�m yay�nlara www.gelecek.com.tr <http://www.gelecek.com.tr> adresinden ula�abilirsiniz. 3. Klavye ayarlar� Bu b�l�mde, metin ekranda T�rk�e yazmak i�in gerekli programlar� inceleyece�iniz. Bunlardan ilki, bilgisayara T�rk�e klavye tu� tak�m� haritas�n� g�sterecek olan loadkeys komutudur. loadkeys komutu ve uygun bir T�rk�e klavye da��l�m� haritas� yard�m�yla istedi�imiz bir T�rk�e klavyeyi (Q T�rk�e, F T�rk�e gibi) y�kleyebiliriz. 3.1. Klavye tu� tak�m� y�klenmesi loadkeys komutunun kullan�m� �ok basittir. Da��t�m�n�zda bulunan ve /usr/lib/kbd/keymaps/i386 dizini alt�na yerle�tirilmi� olan klavye haritalar�ndan bir tanesini se�in. Asl�nda klavye haritalar�n�n ad�n� bilmek zorunda de�ilsiniz, burada kullanabilece�iniz dosyalar� ve ne tip bir klavyeyi y�klediklerini g�rebilirsiniz: � trq.map : T�rk�e Q klavye � trf.map : T�rk�e F klavye � tralt.map : Bu klavye ile, ALT tu�u ile birlikte bast���n�z bir karakterin kar��l��� olan T�rk�e karakter ekranda belirecektir. �rnek olarak ALT ve "c" karakterlerine bast���n�z zaman "�", ALT ve "G" karakterlerine bast���n�zda ise "�" harfi g�r�lecektir. Bu klavye da��l�m�, Q klavyeye al��k�n, ancak arada bir T�rk�e yazmak isteyenler i�in ideal g�r�n�n�yor. Ancak h�zl� kullanmak i�in biraz zaman istiyor. �imdi loadkeys komutunu birka� �rnekte kullanal�m: $ loadkeys trq.map (T�rk�e Q klavye haritas�n� y�kle) $ loadkeys trf.map (T�rk�e F klavye haritas�n� y�kle) $ loadkeys tralt.map (T�rk�e F klavye haritas�n� y�kle) E�er normal US klavye haritas�na d�nmek isterseniz, defkeymap klavye e�lem dosyas�n� kullan�n. $ loadkeys defkeymap Yap�lan t�m i�lemler t�m sistemde etkin olacakt�r. Bir kullan�c� �al��ma yapt�ktan sonra sistem kapan�ncaya, ya da ba�ka bir klavye da��l�m� y�klenince de�in klavye d�zeni ayn� kal�r. Not: �o�u Linux da��t�mlar�nda bulunan kbd paketi sistemde kullan�labilecek klavye e�lem (da��l�m) dosyalar�n� ve yaz�tiplerini i�erir. Son zamanlarda, diskten tasarruf sa�lamak amac�yla hem yaz�tipi, hem de klavye e�lem dosyalar� s�k��t�r�larak kullan�lmaktad�r. Bu tip s�k��t�r�lm�� dosyalar�n sonu .gz ile biter (�rne�in trq.map.gz). loadkeys ve setfont komutlar� herhangi bir sorunla kar��la�madan bu dosyalar� okuyabilecek ve gerekli i�lemleri yapacakt�r. 3.2. Bu tu�tak�mlar�n� nerede bulabilirim? E�er kulland���n�z da��t�mda trq.map, trf.map ya da tralt.map klavye e�lem dosyalar�n� bulam�yorsan�z ve yukar�daki komutlar� i�lerken hata mesaj� al�yorsan�z, ftp.gelecek.com.tr <ftp://ftp.gelecek.com.tr/pub/turkce> adresinden bu dosyalar� indirmeniz m�mk�nd�r. Diledi�iniz klavye d�zenini, Red Hat da��t�m�nda yeralan /etc/sysconfig/keyboard dosyas�na ekleyebilirsiniz. Kullanabilece�iniz dosya isimlerinden baz�lar� trq, trf ve tralt't�r. 4. Metin ekran (konsol) yaz�tiplerinin y�klenmesi Metin ekranda T�rk�e g�rebilmek i�in birka� i�leme daha ihtiyac�m�z var. Bunlardan ilki T�rk�e karakterleri i�eren yaz�tiplerinin y�klenmesi. Bir yaz�tipini y�klemek i�in setfont komutunu kullan�yoruz. $ setfont latin5u-16.psf.gz Yukar�daki komut /usr/lib/kbd/consolefonts dizini alt�ndaki latin5u-16.psf.gz yaz�tipi dosyas�n� y�kledi. Bu dizin alt�nda yeralan, ya da yukar�da belirtti�im ftp adresinden indirdi�iniz ve ad� latin5 ile ba�layan t�m yaz�tipleri T�rk�e karakterler i�erir. Birka� deneme de siz yap�n. �zellikle latin5u-12 ve latin5u-14 dosyalar� daha k���k yaz�tipi i�erir ve ekranda ayn� anda daha �ok karakter g�r�nt�leyerek �al��ma alan�n�z� geni�letir. Metin ekranda kullanabilece�iniz t�m T�rk�e yaz�tiplerini ftp.gelecek.com.tr <ftp://ftp.gelecek.com.tr/pub/turkce> dizini alt�nda bulabilirsiniz. 4.1. Son d�zeltmeler At�lmas� gereken birka� ad�m daha kald�. �nce /etc/inputrc dosyas� i�ine a�a��daki sat�rlar� ekleyin. E�er dosya yoksa kendiniz olu�turun. set input-meta on set convert-meta off set output-meta on Ard�ndan /etc/profile dosyas�n�n sonuna, a�a��daki sat�rlar� ekleyin. export INPUTRC=/etc/inputrc Art�k rahatl�kla bash komut sat�r� alt�nda T�rk�e yazabilir ve okuyabilirsiniz. Yukar�da yap�lan i�lemleri e�er /etc/rc.d/rc.local dosyas�na eklerseniz, herkes i�in tan�ml� bir klavye e�lem dosyas� ve yaz�tipi yaratm�� olursunuz: setfont latin5u-16.psf loadkeys trq.map.gz 5. �e�itli uygulamalarda T�rk�e kullan�m� 5.1. Pine Pine ile T�rk�e ileti g�ndermek ve almak istiyorsan�z, .pinerc dosyas�nda, character-set de�i�keninin kar��s�nda, a�a��daki de�i�ikli�i yapman�z gerekiyor: # Reflects capabilities of the display you have. Default: US-ASCII. # Typical alternatives include ISO-8859-x, (x is a number between 1 and 9). character-set=ISO-8859-9 Yukar�daki de�i�iklikleri yapt�ktan sonra, pine ile kolayca T�rk�e karakterler i�eren e-posta yollayabilirsiniz. 5.2. Netscape Netscape'te yaz�tipi se�imi i�in, Edit - Preferences - Appearance - Fonts - For the Encoding men�s�ne gidin ve buradan ``Turkish (iso-8859-9)'' se�ene�ini i�aretleyin. Daha a�a��da yeralan ``Use my default fonts, overriding document-specified fonts'' se�ene�ini i�aretlemeniz halinde ise Netscape, sadece sizin belirtti�iniz yaz�tiplerini ekranda g�sterecektir. Yine de Netscape ile T�rk�e yaz�tiplerini g�rmekte s�k�nt� �ekerseniz View -> Encoding -> Turkish (ISO-8859-9) se�ene�ini i�aretlemelisiniz. Genel kural olarak yaz�tipini se�menize izin veren t�m yaz�l�mlarda T�rk�e yaz�tiplerini kullanabilirsiniz. 5.3. KDE alt�nda T�rk�e KDE pencere aray�z�n�n b�y�k bir k�sm� T�rk�eye �evrildi. 1.0 s�r�m�nden itibaren gelen T�rk�e deste�i ile pek �ok uygulama yaz�l�m�n� T�rk�e �al��t�rabiliyorsunuz. KDE alt�nda, programlar�n T�rk�e �al��mas� ve mesajlar�n T�rk�e ��kmas� i�in kcontrol program�n� �al��t�r�n. Sol tarafta yeralan Desktop - Language men�s� i�inde ilk dil olarak Turkish'i se�in. Bundan sonra a�aca��n�z her KDE program�, e�er destekleniyorsa T�rk�e �al��acakt�r. 5.4. kvt kvt, KDE ile birlikte gelen bir terminal em�lasyon program�d�r. kvt'de kullanaca��n�z yaz�tipini se�mek i�in, s�ras�yla � Se�enekler - Yaz�tipi men�s�ne girin. � Karakterler se�ene�inin yan�ndaki d��meden iso-8859-9 se�ene�ine t�klay�n. � �sterseniz boy, t�r ve di�er se�eneklere de g�zatabilir ve bunlar� de�i�tirebilirsiniz. �zellikle Courier yaz�tipi en iyi g�r�nt�y� sa�layacakt�r. � kvt'ye geri d�n�n. Art�k kvt alt�nda T�rk�e yazabilirsiniz. Ancak X Window'da hen�z T�rk�e karakterlerinizi tan�tmad�ysan�z yukar�da yaz�lanlar� yapmak m�mk�n olmaz. Bunun i�in �nce ``X Window T�rk�e yaz�tiplerinin y�klenmesi'' ba�l��� alt�nda yeralan y�nergeleri izleyin. kvt'nin yeni bir s�r�m�n� kullanman�z halinde, �nce kvt'yi �al��t�r�n, ard�ndan farenin sa� tu�uyla kvt �zerinde herhangi bir noktaya bas�n. Yukar�daki maddeleri s�ras�yla takip edin. 5.5. GNOME alt�nda T�rk�e GNOME masa�st� alt�nda, �zellikle gnome terminal alt�nda ya�ayabilmeniz muhtemel T�rk�e karakter sorununa ��z�m i�in, a�a��daki maddeleri uygulay�n: � Bir gnome terminal a��n. GNOME panelinin (ekran�n en alt�nda) �zerinde yeralan ekran g�r�nt�s� �zerine t�klayabilirsiniz. � Settings - Preferences i�ine girin. Font kar��s�ndaki kutucukta, halen kullan�lan yaz�tipi yeralmaktad�r. Kar��s�ndaki kutuya (Browse) t�klay�n. � Filter sekmesine t�klay�n. Charset b�l�m�nden ISO8859-9'u se�in. Ok'i t�klay�n. � Ok diyerek son pencereden de ��k�n. �imdi gnome terminalde T�rk�e karakterleri g�rebileceksiniz. 6. Zaman dilimi ayarlar� T�rkiye, Greenwich'ten 2 saat ileride yeralan zaman dilimi ku�a�� i�indedir. Bunu, bir e-posta ald���n�z zaman iletinin en �st k�sm�nda yeralan +02:00 i�aretinden de anlayabilirsiniz. E�er hatal� bir zaman diliminde yeral�yorsan�z, yap�lmas� gereken i�lemler a�a��dad�r. Alternatif olarak, Red Hat ve Mandrake da��t�mlar�yla gelen timeconfig paketi zaman dilimini ayarlaman�z konusunda yard�mc� olacakt�r. �nce /etc/localtime saat ayar� dosyas�n� silin: # rm /etc/localtime Ard�ndan, bu dosyay� bir sembolik ba� ile, /usr/share/zoneinfo/Europe/Istanbul dosyas�na ba�lay�n. # ln -s /usr/share/zoneinfo/Europe/Istanbul /etc/timeconfig timeconfig paketinde ise sadece ``Turkey'' se�ene�ini i�aretleyin ve ��k�n. E�er /etc/localtime dosyas� yoksa, ba�ta sendmail olmak �zere pek �ok programda ho� olmayan hata mesajlar� al�rs�n�z. 7. X Window deste�i Metin tabanl� bir ekran alt�nda T�rk�e yazd�ktan ve uygulamalar�m�z� T�rk�e yaz�tipleriyle kullanmaya ba�lad�ktan sonra X Window alt�nda nas�l T�rk�e yaz�l�r ve okunur, g�relim. 7.1. X Window T�rk�e yaz�tiplerinin y�klenmesi �ncelikle yapmam�z gereken, T�rk�e yaz�tiplerinin X Window'a tan�t�lmas�d�r. X Window a��l�rken, hangi yaz�tiplerini y�kleyece�ini belirlemek amac�yla baz� �ntan�ml� dizinlere bakar. Bu dizinler, /usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyas�nda belirtilmi�tir. RPM paketlerini kurabilece�iniz bir da��t�m kullanman�z halinde, T�rk�e yaz�tiplerini ve klavye harita ek dosyas�n� y�klemi�seniz, i�iniz �ok kolay. Bu dosyalar� y�kleyip y�klemedi�inizi bilmiyorsan�z a�a��daki komutu �al��t�r�n. # rpm -qa | grep ISO8859-9 XFree86-ISO8859-9-75dpi-fonts-2.1.2-1 XFree86-ISO8859-9-2.1.2-1 XFree86-ISO8859-9-100dpi-fonts-2.1.2-1 Yukar�daki sat�rlara benzer bir ��kt� alm�� olman�z gerekiyor (s�r�m numaralar� farkl� olabilir). E�er almad�ysan�z T�rk�e yaz�tiplerini kurmam��s�n�z demektir. E�er Red Hat Linux kullan�yorsan�z, CD'yi s�r�c�ye yerle�tirip s�rayla �u i�lemleri yap�n: # mount /dev/cdrom # cd /mnt/cdrom/RedHat/RPMS/ # rpm -i XFree86-ISO8859-9-75dpi-fonts-2.1.2-1 # rpm -i XFree86-ISO8859-9-2.1.2-1 # rpm -i XFree86-ISO8859-9-100dpi-fonts-2.1.2-1 Yaz�tiplerini ve klavye e�lem dosyas�n� sisteminize kurduktan sonra bir sonraki ad�ma ge�in. �imdi, daha �nce yar�m b�rakt���m�z noktaya geri d�nelim. X Window'un y�kleyece�i yaz�tiplerinin bulundu�u dizinler /usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyas�nda belirtiliyordu. Bu dosya i�inde, a�a��dakine FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc/" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi/:unscaled" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi/:unscaled" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Type1/" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Speedo/" ya da buna FontPath unix/-1 benzer sat�rlar g�receksiniz. Bu sat�rlar�n en ba��na, kurdu�umuz T�rk�e yaz�tipleri neredeyse o dizinin ad�n� yaz�yoruz. Red Hat Linux 6.0'dan itibaren T�rk�e yaz�tipleri /usr/share/fonts/ISO8859-9 dizinine kuruluyor. Bu dizin patikas�n� XF86Config dosyas�n�n en �st�ne ekleyelim. T�m T�rk�e yaz�tipleri kurulmu�sa /usr/share/fonts/ISO8859-9 dizini alt�nda a�a��daki dosyalar� g�rebilirsiniz: # ls -al /usr/share/fonts/ISO8859-9/ total 17 drwxr-xr-x 5 root root 1024 Feb 13 19:04 . drwxr-xr-x 11 root root 1024 Feb 15 18:46 .. drwxr-xr-x 2 root root 6144 Feb 13 19:04 100dpi drwxr-xr-x 2 root root 6144 Feb 13 19:04 75dpi drwxr-xr-x 2 root root 1024 Feb 13 19:04 misc �imdi ISO8859-9 dizininde T�rk�e yaz�tiplerimizin bulundu�unu /usr/X11/lib/X11/XF86Config dosyas�nda belirtelim. FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/misc" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/75dpi" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/100dpi" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc/" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi/:unscaled" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi/:unscaled" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Type1/" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Speedo/" Tabi, bu dosyada "FontPath unix/:-1" sat�r� varsa, ekleme yapaca��n�z �� sat�r� da "FontPath unix/:-1" sat�r�n�n ba��na koyman�z gerekiyor. �u anda yaz�tiplerimizi sisteme tan�tm�� durumday�z. X Window a��l�rken �nce en �stteki FontPath bilgileri okunacakt�r. �imdi X Window'a girin. Netscape ile herhangi bir T�rk�e dosyay� g�r�nt�leyebilirsiniz. 7.2. X Window alt�nda T�rk�e klavye kullan�lmas� S�ra geldi klavye ayarlar�n�n yap�lmas�na. Red Hat ile birlikte, T�rk�e klavye e�lem dosyalar� da geliyor. Bu dosyalar, /usr/X11R6/lib/X11/etc dizininde yeral�yorlar: # cd /usr/X11R6/lib/X11/etc/ # ls -al xmodmap.* -r--r--r-- 1 root root 4988 Oct 10 10:53 xmodmap.std -rw-r--r-- 1 root root 2764 Oct 6 1998 xmodmap.tralt -rw-r--r-- 1 root root 2316 Oct 6 1998 xmodmap.trf -rw-r--r-- 1 root root 2316 Oct 6 1998 xmodmap.trq Yukar�daki dosyalar s�ras�yla standart Amerikan klavye, alt T�rk�e klavye, F klavye ve Q T�rk�e klavyeye kar��l�k geliyor. X Window'a girerken bu klavyelerden bir tanesini aktif hale getirmemiz gerekiyor. �rnek olarak, Q T�rk�e klavyenin, X Window a��l�rken etkin olmas� i�in, /home/kullan�c�-ad�/.xinitrc dosyas�na a�a��daki sat�r� eklemelisiniz. xmodmap /usr/X11R6/lib/X11/etc/xmodmap.trq .xinitrc dosyas�na, kulland���n�z pencere y�netecisini �al��t�racak �ekilde bir eklenti de yapman�z gerekecektir. Bu eklentiyi de yapt�ktan sonra dosyan�n son hali a�a��dakine benzer bir hal al�r: xmodmap /usr/X11R6/lib/X11/etc/xmodmap.trq startkde Tabi siz startkde yerine istedi�iniz pencere y�neticisini �al��t�racak �ekilde bir komut yazabilirsiniz. X Window'a girdikten sonra da klavye haritas�n� de�i�tirmek m�mk�nd�r. Bunun i�in yukar�da �rne�i bulunan xmodmap komutunu do�rudan xterm alt�nda �al��t�rabilirsiniz. X Window alt�nda kullan�lan klavye e�lem dosyalar�ndan xmodmap.tralt, konsol ekranda kullan�lan tr.alt dosyas�ndan biraz farkl�l�k g�steriyor. Konsol alt�nda, herhangi bir T�rk�e karakteri bast�rmak i�in ALT tu�unu kullan�rken, X Window alt�nda ALT-GR tu�unu kullanmal�s�n�z. XFree86'daki g�zel bir �zellik de, konsolda kullan�lan klavye e�lem dosyas�n�n ayn�s�n�n, X Window a��l�rken de kullan�labilmesi. Bunun i�in, /usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyas�nda, XkbDisable �eklinde bir sat�r�n bulunmas� gerekir. 8. Yap�lacaklar Nefesimin yetti�i bir noktada, uluslararas�la�t�rma (i18n - internationalizaton) ve yerelle�tirme (l10n - localization) konular�na da girmek istiyorum. Bu sayede �rne�in ayn� kaynak kodu derleyerek, farkl� diller i�in farkl� tarih g�sterimleri sunabilirsiniz. Bir dosya i�inde s�ralama yaparken "�" karakterinin, "c"den hemen sonra gelmesini sa�layabilirsiniz. i18n sayesinde bir yaz�l�m�n kullan��l��� �ok artar. KDE gibi g�zel bir masa�st� paketini �imdi T�rk�e kullanabiliyorsan�z bunu i18n deste�ine bor�lusunuz. Bunlar�n yan�nda, s�rada Star Office'in T�rk�e ayarlar�n�n yap�lmas� var. Sa�olsun Sun Microsystems, Star Office'i serbest b�rakarak Linux kullan�c�lar�n�n �ok geli�mi� bir ofis paketine sahip olmalar�na yard�m etti. Bize de bu nimetten yararlanmak kald�. Sevgi, sayg�, Linux